Jarzębina to potoczna nazwa jarząbu pospolitego – niewielkich rozmiarów drzewa, które rośnie niemal w całej Europie, z wyjątkiem Grecji i południowych krańców Hiszpanii. Często możemy spotkać ją w polskich parkach, ogrodach czy na osiedlowych skwerach, ponieważ jest w naszym kraju popularną rośliną ozdobną, zawdzięczającą walory estetyczne kiściom czerwonych, kulistych owoców dojrzewających w sierpniu i będących zwiastunem nadchodzącej jesieni.

Jarzębina - jesienny przysmak

Od wieków przypisuje się im magiczne znaczenie. Kobiety nosiły niegdyś jarzębinowe korale, które miały przynosić szczęście w miłości. Owoce odganiały również złe moce i zapewniały dobry urodzaj, dlatego były wplatane w wieńce dożynkowe. Jarzębina była czczona przez ludy pogańskie, w Skandynawii do dziś układa się gałązki rośliny na grobach bliskich, by zapewnić spokój duszom zmarłych.

Czerwono-pomarańczowe owoce stanowią ulubiony przysmak ptaków, ludzie sięgają po nie znacznie rzadziej. Tymczasem nasi przodkowie bardzo cenili kulinarne walory jarzębiny, którą przetwarzali na wiele sposobów. Na pewno warto wrócić do dawnych przepisów, gdyż jest to produkt nie tylko smaczny, ale również zdrowy.

Jarzębina – właściwości odżywcze  

O leczniczym wykorzystaniu owoców wspominał już słynny XVI-wieczny niemiecki botanik Adam Lonicer, który zalecał ich stosowanie w chorobach wątroby i nerek. W medycynie ludowej jarzębinę wykorzystywano w leczeniu cukrzycy, zaburzeń metabolicznych, artretyzmu czy reumatyzmu. Miała też pomagać w nieżycie żołądka, dwunastnicy i jelita cienkiego.

Współczesne badania naukowe potwierdziły, że owoce jarzębiny mogą korzystnie wpływać na nasze zdrowie. Stanowią bardzo bogate źródło witaminy C, która wzmacnia odporność organizmu, chroniąc go nie tylko przed przeziębieniem, ale również szkodliwą aktywnością wolnych rodników, odpowiedzialnych za przyspieszanie procesów starzenia oraz rozwój chorób układu krążenia czy nowotworów.

Jarzębina dostarcza też dużą dawkę innego silnego przeciwutleniacza – beta-karotenu (prowitaminy A), wspomagającego także prawidłowe funkcjonowanie wzroku, zwłaszcza po zmierzchu. Owoce kryją w sobie sporo biopierwiastków: magnezu, wapnia, cynku, żelaza i manganu oraz kwasów organicznych, a także cennych związków flawonoidowych: kwercetyny, kemferolu, izoramnetyny czy rutyny, które blokują rozwój procesów zapalnych, zapobiegają reakcjom alergicznym, chronią układ krążenia, m.in. uszczelniając naczynia krwionośne.

Kulki jarzębiny zawierają również dużo pektyn, obniżających poziom „złego” cholesterolu LDL, pomagających w usuwaniu z organizmu szkodliwych toksyn i metali ciężkich oraz zapobiegających uciążliwym zaparciom czy tworzeniu się kamieni żółciowych.

Owoce jarzębiny – kiedy je zbierać

Owoce jarzębiny zbiera się zazwyczaj jesienią, w październiku i listopadzie. Najlepiej po pierwszych przymrozkach, gdy stają się słodsze i smaczniejsze. Dostarczają wprawdzie wówczas trochę mniej witaminy C, ale niskie temperatury powodują jednocześnie rozpad kwasu parasorbowego – toksycznego związku, którego już nawet małe ilości mogą spowodować wymioty, biegunkę czy zawroty głowy. Z jego powodu nie należy spożywać surowych owoców. Innym sposobem na pozbycie się niebezpiecznej substancji jest ususzenie jarzębiny w temperaturze 40-50 stopni. Tak przetworzone owoce nie stracą walorów odżywczych i smakowych.

Jarzębina w kuchni

Owoce jarzębiny można wykorzystywać na wiele sposobów. Już przed wiekami wyrabiano z nich napoje alkoholowe. „Na zabawach spędzają zimowe noce, popijając zamiast wina piwo lub napój ze sfermentowanej jarzębiny” – pisał rzymski poeta Wergiliusz. Podczas sporządzania wina, do jarzębiny warto dodać inne owoce: jabłka, śliwki lub winogrona. Sporą popularnością od dawna cieszy się też wytrawna wódka, nalewka z jarzębiny – jarzębiak.

Jarzębina, dzięki dużej zawartości pektyn, jest znakomitą bazą dżemów, konfitur czy marmolad - dżem z jarzębiny wzbogaci smak ciasta, jak i dań obiadowych. Jarzębina sprawdza się jako składnik soków i syropów. Po usmażeniu jej owoców z jabłkami otrzymamy pyszny dodatek do mięs czy wędlin. Smacznym wzbogaceniem posiłku będzie kapusta kiszona z jarzębiną. Konkretne przepisy na jarzębinę w galerii powyżej!