Różne zwyczaje panowały w różnych regionach Polski, inne na wsiach w domach chłopskich, inne w domach mieszczańskich, a jeszcze inne w dworach szlacheckich. Ale wszędzie i zawsze była to najważniejsza i najbardziej uroczysta wieczerza w roku, do której zasiadano, gdy na niebie pokazała się pierwsza gwiazdka. W bardzo wielu domach jest ta tradycja pielęgnowana do dziś. Dbano o to by do stołu nakrytego śnieżnobiałym obrusem zasiadła parzysta liczba osób. Pod obrus na pamiątkę narodzin Chrystusa wkładano garść siana oraz pieniądze, aby przez cały rok ich nie zabrakło. Również dziś w wielu domach, nie tylko wiejskich, pod obrusem jest sianko.

Liczba dań pojawiających się na wigilijnym stole była różna w różnych regionach i zależna od zamożności domu, ale zawsze musiała być nieparzysta, co zapewniało urodzaj w przyszłym roku. Tylko w niektórych regionach podawano 12 dań, bo dwunastu było Apostołów. Potrawy podawane na wigilię musiały być zawsze postne i przygotowane z płodów pól, lasów, sadów, ogrodów i wód. Obowiązkiem każdego biesiadnika było skosztować każdej potrawy, aby niczego nie zabrakło w przyszłym roku.

Tak samo jak obecnie, zawsze wieczerza wigilijna zaczynała się od dzielenia się opłatkiem. Tradycja ta zachowała się jedynie w Polsce i na Litwie, dla nas Polaków ma ona wielkie znaczenie. Nawet w najcięższych warunkach zsyłki na Sybir, w czasie okupacji, w obozach koncentracyjnych Polacy ryzykując życiem zbierali się, aby przełamać się opłatkiem i złożyć sobie życzenia. Ciągle jeszcze wysyłamy opłatki swoim bliskim mieszkającym za granicą.

Stosunkowo niedawno, bo jakieś 300 lat temu, dotarł do Polski z Niemiec zwyczaj przyozdabiania choinki. Początkowo był on znany jedynie w Warszawie, bardziej spopularyzowany został w XIX wieku. Na Mazurach choinka pojawiła się około 1910 roku, na Rzeszowszczyźnie przed I wojną światową, a w śród górali zwyczaj ten przyjął się dopiero w latach 20. i 30. dwudziestego wieku.   Samo drzewko i wszystko, co na nim zawieszano, jeszcze przed epoką szklanych bombek, świece łańcuchy, jabłka, orzechy, gwiazda, miało swoją symbolikę. Nieodłącznie związane z choinką są i zawsze były prezenty, najbardziej wyczekiwane przez dzieci.

Jednym z piękniejszych wigilijnych zwyczajów jest wspólne śpiewanie, a teraz często już tylko słuchanie kolęd na zakończenie wieczerzy.

O północy w kościołach całej Polski jest odprawiana uroczysta msza nazywana Pasterką na pamiątkę hołdu złożonego Dzieciątku Jezus przez pasterzy.

Przy pisaniu tego tekstu korzystałam z :

-„Polska Wigilia” Hanna Szymanderska

-„W staropolskiej kuchni i przy polskim stole” Maria Lemnis & Henryk Vitry