Czosnek (Allium) – rodzaj rośliny z rodziny amarylkowatych. W stanie dzikim występuje najczęściej w strefie umiarkowanej. Uprawiany jest na wszystkich kontynentach. Pochodzi z Azji, prawdopodobnie z Chin. Jest jedną z najbardziej znanych przypraw, o której wzmianki można znaleźć już w starożytnych rękopisach. Czosnek od kilku tysięcy lat cieszy się sławą jako przyprawa i środek leczniczy. Nadawano mu magiczną moc i uznawano go za afrodyzjak. W dawnych czasach ząbek czosnku noszony były na szyi jako amulet. Faraon Cheops nakazał robotnikom budujących jego piramidę, aby codziennie spożywali czosnek. Wierzył, że to on dodaje sił i energii do pracy, zapobiega infekcji i epidemiom. Rzymianie wierzyli, że budzi w żołnierzach i atletach bojowego ducha. Pitagoras nazwał czosnek “królem przypraw”, a Horacy na cześć czosnku pisał wiersze. Do Polski czosnek trafił najprawdopodobnie w XIII wieku.

Jest to roślina wieloletnia osiągająca wysokość do 90 cm. Kwitnie od lipca do sierpnia. Kwiaty są koloru białego, różowego lub fioletowego. Częścią podziemną jest cebula-bulwa składająca się z ząbków, których jest 7-9 sztuk. Są one okryte białą, suchą, cienką jak pergamin, skórką.


Czosnek obejmuje przeszło 700 gatunków. Wygląd i smak czosnku zależy od warunków klimatycznych, rodzaju podłoża i miejsca pochodzenia. Najpopularniejsze to: czosnek grzebieniasty, główkowaty, kulisty, niedźwiedzi, skalny, syberyjski, sztywny, winnicowy, zielonawy, kanadyjski, mlecznobiały, nadobny, neapolitański, purpurowy, sinawy, wielkolistny, wonny, złocisty i najbardziej nam znany czosnek pospolity. Szacuje się, że w stanie naturalnym w Polsce występuje około 16 gatunków czosnku m.in. czosnek winny, niedźwiedzi, zielonawy.

Czosnek pospolity (Allium sativum) – często zwany białym zielem. Czosnek zazwyczaj jest lekko różowy lub biało-fioletowy. Pochodzi z Azji. Znany już około 5000 lat temu. Do Polski dotarł w średniowieczu. Uprawiany początkowo w ogrodach przyklastornych, szybko stał się pokarmem ludzi ubogich. Jego zdrowotne właściwości stały się jego wizytówką. Stał się naturalnym antybiotykiem dostępnym i popularnym. w wielu domach po dzień dzisiejszy podawany jest z mlekiem i miodem, aby leczył gardło i wzmacniał układ odpornościowy.

Czosnek zawiera olejki eteryczne, węglowodany, sole mineralne, białko, witaminę C, B1, PP, prowitaminę A, magnez, fosfor, siarkę, selen, potas i flawonoidy.

 

Czosnek - właściwości

Już w starożytności odkryto jego lecznicze właściwości, a dzisiejsza medycyna to potwierdza. Czosnek jest silnie dezynfekujący, poprawia przepływ krwi w żyłach, obniża poziom cholesterolu i obniża ciśnienie. Reguluje florę bakteryjną, poprawia pracę wątroby i trzustki. Pomocny podczas przeziębienia m.in. łagodzi kaszel, zmniejsza ból gardła. Zapobiega zwapnieniu żył.

Przyprawą jest cebula i liście. Bulwa czosnku bywa w postaci świeżej lub suszonej, sproszkowanej, w płatkach, liofilizowany lub w formie kremu i pasty. W kuchni wykorzystujemy wszystkie formy. Najbardziej ostry jest świeżo rozdrobniony. Poddany obróbce termicznej znacznie łagodnieje, ale traci też swoje właściwości. Potrafi znakomicie urozmaicić smak wielu potraw. Przyprawia się nim potrawy mięsne, baraninę, wieprzowinę, dziczyznę. Doskonały do aromatyzowania zup (czerwonego barszczu, żurków, zalewajki), sosów, majonezów, past smakowych, do ryb, grzybów i serów. Dodany do jarzyn nadaje konkretnego smaku. Czosnek używamy do kiszenia i marynowania ogórków, grzybów i warzyw. Dodaje się go do kiełbas i salami oraz rolad mięsnych. Wyciśnięty sok z czosnku, połączony z oliwą, jest doskonały do surówek i sałat. Polecana jest też zupa czosnkowa.

Ostry, intensywny zapach czosnku powstaje dzięki obecności allicyny. Nieprzyjemny zapach czosnku, po jego zjedzeniu, najlepiej zniwelować przez wypicie szklanki mleka, zjedzenie łyżki natki pietruszki lub żucie ziarenek kawy.

 

Czosnek - jaki wybrać?

Ostatnio nasze sklepy zasypane są czosnkiem z Chin. Czym się różni od naszego. Jest dużo większy, śnieżnobiały, ma regularnie rozłożone ząbki. W smaku jest łagodniejszy, łatwiej się go obiera i jest mniej aromatyczny. Pozostawiony dłużej pleśnieje. Ponieważ nie wiadomo w jakich warunkach jest uprawiany i jakie środki chemiczne są stosowane, lepiej zastosować nasz rodzimy czosnek. Ale jest też czosnek chiński o nazwie Jinxing Da Suan, który wpisany jest na unijną listę regionalnych produktów chronionych jako Chronione Oznaczenie Geograficzne. Czosnek Jinxiang uprawiany jest od czasów Dynastii Han od 2000 lat. Tego gatunku nie kupimy w Polsce.